Okul yaşamı, çocuğun sosyal, kişisel akademik ve kariyer anlamıyla pozitif bir özgelecek oluşturmalarına yardımcı olacak hatta aileden sonra en önemli yaşam alanı olacaktır. Bu yaşam alanının pozitif ve beklentilere uygun bir şekilde gitmesi çocukların yetişkin olma yolcuğuna pozitif anlamda önemli katkılar sağlayacaktır. Fakat, beklentileri zorlayan, yolculuğu bazen kısmen, bazen de büyük ölçüde etkileyen önemli stresörler yani stres faktörü oluşturan durumlarda yaşanması da muhtemeldir. Bunlardan biri de okullar için bir sorun kaynağı olarak bilinen fakat çözüm süreçleri işletildiğinde ortadan kalkabilecek olan “akran zorbalığı” konusudur. Akran / Okul Zorbalığı Okullarda meydana gelen saldırganlık türlerinden biri olan akran zorbalığı, güçlü ve yaşça büyük olan öğrencinin zayıf ya da güçsüz olan öğrenci üzerinde sürekli olarak fiziksel, sözel ya da duygusal açıdan baskı kurması olarak bilinmektedir. Akran zorbalığı, mağdur öğrencileri korkutan, öğrenme hakkını elinden alan, devamsızlık yapmalarına neden olabilecek bir davranıştır. Öğrenme yaşantısını olumsuz bir şekilde etkileyen akran zorbalığının, sadece zorbalığa maruz kalanlar üzerinde değil, zorbalığa şahit olanlar üzerinde de olumsuz etkisi olabilmektedir. Hatta zorbalık davranışını devam ettiren çocukların, psikososyal gelişiminin olumsuz etkilendiği söylenebilmektedir. Zorbalık ve Normal Akran Baskısı Bir davranışın zorbalık mı yoksa normal akran baskısı mı olduğunun iyi ayırt edilmesi gerekmektedir. Aşağıdaki tabloda normal akran baskısı ve zorbalık arasındaki farklılıklar verilmiştir. Normal Akran Baskısı Akran Okul Zorbalığı Güç dengesizliği yoktur. Güç dengesizliği vardır. Dürtüsel yani ani olarak gerçekleşir. Planlı ve amaçlı bir şekilde yapılır. Benzer duygusal tepkiler yaşanır. Zorbalığa maruz kalan daha fazla yoğun olumsuz duygular yaşar. Bir çıkar amacı genellikle olmaz Bir çıkar, eğlenme, baskı kurma amaçları vardır. Süreklilik değil, ara sıra olur. Süreklidir. Davranış sonrasında, pişmanlık, suçluluk hissedilir. Telafi için çaba olabilir. Davranış sonrasında, pişmanlık ve telafi etme çabası olmaz. Dikkat çekme çabası genellikle olmaz. Genellikle başkaların dikkatini üzerine çekme çabası olur. Zorbalık Türleri ve Zorbalığın Etkileri Araştırmalara göre, fiziksel (dövme, çelme takma, saç çekme vb.), sözel (alay etme, ad takma vb.) ve duygusal (oyunlara almama, hakkında söylentiler çıkarma vb.) şeklinde üç temel zorbalık türü bulunmaktadır. Zorbalığa maruz kalan çocuklar, okulu sevmeme, okulda zorbalığın meydana geldiği yerlere gitmekten kaçınma, devamsızlık yapma, başarısızlık gibi davranışsal tepkilerin yanında, düşük özgüven,korku ve kaygı, kendini değersiz hissetme, utanç, çaresizlik,umutsuzluk, yalnızlık, kızgınlık, uyku sorunları, ağlama krizleri gibi negatif duygu durumlarını yoğun bir şekilde yaşayabilmektedir. Zorbalık yapan çocukların da bazı negatif davranışlar ve duygular geliştirdikleri araştırmalarda ifade edilmektedir. İskandinav ülkelerinde yapılan araştırmalarda, okul yıllarında zorbalık davranışlarını alışkanlık haline getiren çocukların, %60’ının 24yaşına kadar en az bir kere, %35-40’ının ise en az üç kez suç işledikleri tespit edilmiştir. Bunun yanında, zorbalık davranışı geliştiren çocukların depresyon, sosyal yalnızlık, empati yoksunluğu, anti-sosyal eğilimler, başarısızlık, düşük motivasyon gibi istenmeyen davranış ve duygusal tepkiler geliştirme eğiliminde oldukları bilinmektedir. Bunlar bağlamında düşünüldüğünde, zorbalık davranışlarının sadece zorbalığa maruz kalan açısından değil, zorbalık yapan açısından da yıkıcı davranışlar geliştirdiği söylenebilmektedir. Zorbalık Yapan ve Zorbalığa Maruz Kalan Çocukların Genel Özellikleri Zorbalık yapan öğrenciler için; fiziksel ya da duygusal açıdan oldukça güçlü, kendilerine olan güvenleri çok yüksek, sosyal beceri ve empati becerileri düşük,kişiler arası sorun çözme becerileri zayıf, dürtüsel davranışları yüksek, hareketli, ben merkezi gibi özellikleri söylemek mümkündür. Zorbalığa maruz kalan öğrencilerin genel özellikleri de şu şekildedir: çekingen, utangaç, içe kapanık, kendilerini korumakta zorluk çeken, sosyal becerileri zayıf, özerklik becerileri düşük, kendine olan saygıları düşük, koruyucu bir ailede büyümüş, yalnız vb. Bunun yanı sıra, çocukluktaki herhangi bir engel durumu da zorbalık açısından maalesef risk alanı çocuğu olabilir. Zorbalığa Maruz Kalan Çocuğun Ailelerine Yönelik Öneriler Akran zorbalığına maruz kalmış çocukların çok azı bu durumu ailelerine bildirdikleri bilinmektedir. Bu yüzden, ebeveynlerin çocuklarındaki değişimleri ve farklılaşmaları iyi takip etmesi gerekmektedir. Son zamanlarda okul ile ilgili yaşantıları paylaşmama, genel anlamda okuldan üzüntülü gelme, okula gitmek istememe, elbise ve eşyaları dağınık bir şekilde okuldan gelme, başarısının aniden düşmeye başlaması, içe kapanma vb. değişimler bir belirti olabilir. Ebeveynlerin soğukkanlı olması, zorbalığın nedeni ve çözümü sürecinde okul ile işbirliği yaparak ilerlemesi sorunun çözümüne katkı sağlayacaktır. Sosyal beceri ve kişilerarası ilişkiler açısından daha zayıf olan öğrenciler, risk grubunun içinde olduğundan ve iletişim becerilerini geliştirici faaliyetlere yönlendirilmesi yararlı olacaktır. Çocuğu ilgi ve yeteneklerine uygun sportif ya da sanatsal faaliyetlere yönlendirmek, kendilerine olan güvenini, yeterlilik inancını ve saygısını artıracağından, akran gruplarında da kendilerini daha fazla güçlenmiş hissetmelerine yardımcı olabilecektir. Zorbalığa uğrayan çocuklar, utanç, öfke, değersizlik, yetersizlik gibi duyguları çok yoğun yaşayabilir. Bu duygulanım sonrasında, çocuğu suçlamamak, bir sorumluluk alması için zorlamamak gerekmektedir. Koruyucu ve mükemmeliyetçi, otoriter tutumlar çocukların kaygı düzeylerini, değersizlik ve yetersizlik inançlarını düşürdüğü, negatif duyguların ise çocuğu riske açık hale getirebileceği bilinir bir gerçektir. Zorbalık Yapan Çocuğun Ailelerine Öneriler Zorbalık yapan çocukların, sosyal beceri ve empatik eğilimlerinin, zorbalık yapmayan öğrencilere göre daha zayıf olduğu bilinir. Sosyal ilişkiler ve yaşam doyumu açısından çok önemli olan bu becerilerin geliştirilmesi gerektiği unutulmamalıdır. Zorbalık yapan çocukların, zorbalık davranışlarının asla onaylanmaması, pekiştirilmemesi, bu bağlamda çocuğun anne-babası arasında tutarlı bir işbirliği olması gerekmektedir. Zorbalık yapan çocuklara, işbirliği, yardımlaşma, empati gibi sosyal değerlere ilişkin aile içinde model olunmalı, bu kavramların önemi vurgulanmalıdır. Çocuğun izlediği filmler, oynadığı oyunlar takip edilmeli hatta zorbalık içeren bu filmlerin ve oyunların,nedenleri üzerinde konuşularak bu filmler ve oyunlara sınırlandırmalar getirilmelidir. Çünkü, film ya da oyunun içeriği çocuklar için günlük yaşama transfer edilecek olumsuz örnek davranışları da içermektedir. Sosyal yaşamla ilgili olaylar hikayeler (gün içinde yaşananlar, gazete ve televizyon haberleri, filmler vb.) üzerinde çocukla uzun uzun değerlendirmeler yaparak, çocukta empatik bakış açısı kazandırmaya çalışmak yararlı olabilecektir. Zorbalık yapan çocuğun eğlence, güç, özgürlük gibi temel ihtiyaçlarını giderici, pozitif ve demokratik aile ortamı oluşturmak ya da bu ihtiyaçları gidermeye yönelik sportif ve sosyal faaliyetleri yoğunlaştırmak faydalı olabilir. Aksi takdirde, çocuklar bu psikolojik ihtiyaçlarını akranlarına zorbalık yaparak, doğal bir refleks olarak karşılamak isteyebilir. Zorbalık yapan çocuğa, zorbalığa maruz kalmış çocuğun duygularının ve düşüncelerinin neler olabileceğine ilişkin konuşmalar yapılması, zorba çocuğun empati becerilerini geliştirmesine yardımcı olabilir. Zorbalık yapan çocuğun ailesinin, bu bağlamda okul ile işbirliği yapması oldukça değerli bir tutumdur.